Góra była lokowana w 1288 lub 1289 r. Z braku dokumentu lokacyjnego nie można precyzyjnie ustalić tej daty. Miasto szybko się rozwijało. W 1304  r. funkcjonowała rada miejska z burmistrzem i rajcami. [1] W 1375 r. mamy potwierdzenie, że istniał ratusz, będący siedzibą rady miejskiej. Prawdopodobnie powstał w pierwszej połowie XIV w. [2]

W XV w. nawiedziły Górę dwa wielkie pożary – jeden w 1457 r., drugi w 1478 r. Po tym drugim ogniowym katakliźmie mieszczanie rozpoczęli budowę murowanego ratusza pośrodku rynku. Był to dwupiętrowy budynek. Na pierwszym piętrze znajdowała się sala rady miejskiej oraz kasa miejska i magazyn chmielu, na drugim – zbrojownia, w podziemiach – waga miejska. [3]

W czasie wojny siedmioletniej stacjonujące w Górze wojska rosyjskie podpaliły miasto (10 października 1759 r.). Była to największa  w historii Góry klęska żywiołowa. Spłonął m.in. ratusz. [4]

Z braku funduszy na razie nie wybudowano ratusza. Na obrady rady miejskiej wynajmowano kilka izb. W 1803 r. zakupiono dom przy rynku i przystosowano do potrzeb rady. W 1850 r. podjęto decyzję o budowie ratusza, aw  1859 r. budowę zakończono. [5]

Po II wojnie światowej  dokonano oceny stanu budynków w Górze. Według danych z 2 sierpnia 1945 r. najwięcej zniszczonych budynków było na ul. Stalina (obecna ul. Wrocławska), na Dworcowej, Głogowskiej, Osóbki-Morawskiego (obecna ul. Armii Krajowej)) i na placu Wolności (obecny pl. Bolesława Chrobrego). Na innych ulicach odnotowano pojedyncze budynki jako zniszczone. Największą kubaturę posiadał budynek przy pl. Wolności – 16 790 m³, zniszczony w 80%. Prawdopodobnie chodziło o ratusz. [6] Ocena ta wg świadków  była znacznie przesadzona. Potwierdzają to wnioski konserwatorskie sformułowane w listopadzie 1958 r. Z nich wynika, że nadawałby się do adaptacji do różnych celów. Podkreślono, że wymagał on robót zabezpieczających takich jak remont i wymiana fragmentów więźby dachowej, , przełożenia pokrycia dachowego, zabezpieczenie nagrobków i rokokowego wystroju. [7]

Do dziś nie jest jasne, kto był sprawcą zniszczeń ratusza, gdyż Góra nie była miejscem działań wojennych. Być może stan ratusza był efektem niefrasobliwości stacjonujących tu żołnierzy sowieckich.

W styczniu 1951 r. na terenie Góry „terenem zagruzowanym”, które miały być objęte robotami rozbiórkowo-porządkowymi, były ulice: 1 Maja (tutaj było najwięcej posesji do oczyszczenia), plac Wolności, Stalina (obecna ul. Wrocławska), Świerczewskiego (obecna ul. Starogórska) i Nowotki (obecna ul. Armii Krajowej). Na innych ulicach było znacznie mniej obiektów do odgruzowania. Oprócz tego w mieście były budynki uszkodzone, ale zaplanowane do odbudowy w najbliższym okresie, wśród nich dawny ratusz (pl. Wolności). [8]

Na początku 1956 r. szacowano, że odbudowa ratusza da miastu 60 izb mieszkalnych. W ratuszu ulokowałaby się instytucje zajmujące mieszkania, uwalniając je od użytkowania jako biura. [9] Zrujnowany budynek eksploatowali okoliczni mieszkańcy, m. in. trzymając w nim krowy lub przechowując siano. [10]

17 maja 1956 r. podczas posiedzenia PPRN inspektor szkolny Antoni Bojakowski apelował, żeby „podać do publicznej wiadomości co się zrobi z Ratuszem, którego losy interesują całe nasze górowskie społeczeństwo”. [11] Wówczas przedstawiono opracowanie „Analiza i ocena stanu gospodarki miejskiej w Górze Śląskiej”, z którego wynikało, iż „Na wskutek braku zainteresowania ze strony władz wojewódzkich uległ poważnemu zniszczeniu były ratusz w Górze Śl., który w początkowym okresie powojennym mógł być odbudowany przy minimalnych nakładach finansowych”. [12]

25 kwietnia 1957 r. podczas sesji MRN radny i nauczyciel Jan Hryniewicz wywołał sprawę ratusza. W myśl założeń Frontu Narodowego miał być ratusz odbudowany w okresie kadencji MRN. [13] Wówczas zabrał głos Kazimierz Pietrakiewicz – przewodniczący PMRN. Oświadczył, iż w Warszawie postawiono warunek, „jeżeli P.M.R.N. zagwarantuje uzysk 150 mieszkań związanych z odbudową Ratusza, to wówczas władze będzie można odremontować Ratusz.” [14]

Podczas posiedzenia PPRN 16 maja 1957 r. w obecności przedstawicieli PWRN poruszono sprawę ratusza. Wacław Leździej – członek PPRN i przewodniczący Powiatowej Komisji Planowania Gospodarczego – „przedstawiając sprawę odbudowy Ratusza zaznaczył, że sprawa ta ciągnie się już od kilku lat, były sporządzone szczegółowe wnioski, które zostały przesłane do Prezydium WRN, lecz jak dotychczas bez żadnych efektów. Odbudowa Ratusza umożliwiałaby uzyskanie poważnej, a tak potrzebnej, powierzchni mieszkaniowej przez przeniesienie niemal wszystkich urzędów i instytucji do wspomnianego bloku.”

Również zabrał głos w tej sprawie Mieczysław Kostrzewski – członek PPRN i I sekretarz KP PZPR w Górze, czyli najważniejsza figura w powiecie. „[…] zaznaczył, że przez odbudowę Ratusza powiat tut. będzie w stanie przyczynić się do rozwoju służby zdrowia przez odstąpienie budynku, w którym obecnie mieści się Komitet Powiatowy PZPR, odpowiadający wymogom na cele służby zdrowia. Ponadto przez opróżnienie budynków mieszkalnych zajmowanych dotychczas przez instytucje i urzędy, będzie można przydzielić więcej mieszkań repatriantom przybywającym na teren tut. powiatu. Przedstawiciel Woj. Zarządu Architektoniczno-Budowlanego przedstawiając wniosek Prez. PRN Góra Śląska z roku 1955 – poparł uzasadnienie powiatu.”

Obecny na posiedzeniu sekretarz PWRN Rapacz stwierdził, że PWRN do przedstawionego projektu nie wnosi zastrzeżeń i jeszcze w tym roku zleci wykonanie dokumentacji, a zadaniem PPRN będzie odgruzowanie kompleksu budynków, gdzie się znajduje ratusz. Na ten cel PPRN dostanie pieniądze. [15]

29 maja 1957 r. podczas sesji MRN w Górze Jan Hryniewicz poinformował, że brał jako radny MRN udział w delegacji do Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Warszawie w sprawie przyspieszenia odremontowania ratusza. Pojawił się kolejny warunek – sporządzenie dokumentacji technicznej. Jej koszty miałoby pokryć PPRN lub PWRN. [16] Obecny na sesji Wacław Leździej poinformował, że PWRN we Wrocławiu podjęło uchwałę o odbudowie ratusza i 3 budynków przy placu Wolności oraz obiecało przydzielić na to środki finansowe. [17]

21 lipca 1957 r. podczas uroczystej sesji z okazji „Święta Odrodzenia Polski” okolicznościowy referat wygłosił przewodniczący PPRN Franciszek Maćkowski. Poinformował, że uchwałą WRN został zatwierdzony budżet na odbudowę ratusza w Górze. Planuje się, że w bieżącym roku przystąpi się do odgruzowania i sporządzenia kosztorysów. Obok ratusza w ramach planu 5-letniego (do 1960 r.) zostaną wybudowane nowe budynki z 200 izbami mieszkalnymi. [18]

W listopadzie 1957 r. oceniano, że w zasadzie ratusz został odgruzowany, lecz oberwało się sklepienie. Wymaga to dodatkowego oczyszczenia. Zlecono wykonanie dokumentacji na odbudowę ratusza, która była już wykonywana. Zamierzano roboty przy odbudowie ratusza rozpocząć w 1958 r., a oddać do użytku w 1960 r. Obok miały wzniesione bloki mieszkalne. [19]

W 1958 r. nastąpił przełom i radykalna zmiana planów wobec ratusza. Podczas posiedzenia egzekutywy KP PZPR w Górze 1 października 1958 r. w czasie dyskusji nad sprawozdaniem z realizacji planu aktywizacji powiatu wynikło, że „Ostatnio Komisja Arch.-Bud. Stwierdziła, że Ratusz w naszym mieście jest rzeczą zbędną i należy rozebrać, a w miejsce postawić budynek mieszkalny” (słowa ówczesna przewodniczącego PPRN Franciszka Maćkowskiego). Dyrektor „jedenastolatki” i przewodniczący Komisji Oświaty i Kultury PRN Aleksander Baczyński był oburzony i dał temu wyraz, mówiąc: „O ile dopuścimy do tego, że Ratusz zostanie rozebrany, to poderwiemy sobie autorytet wśród społeczeństwa, które żyje nadzieją, że wkrótce będzie odbudowany Ratusz”. [20] Liczył, że w odbudowanym ratuszu znajdzie się siedziba PPRN, a dotychczas zajmowane przez nią gmach zostanie przeznaczony na szkołę, gdyż obecnie po 60 dzieci uczyło się w jednej klasie. Al. Baczyński wyrażał swe oburzenie takim rozwojem sprawy jeszcze na posiedzeniu plenarnym KP PZPR (4 października 1958 r. [21]) i na sesji PRN (14 października 1958 r.). Na sesji obecni poznali oficjalne uzasadnienie rozbiórki ratusza: „[…] ze względu na niecelowość odbudowy ratusza, którą stwierdziły władze nadrzędne (zmurszała cegła) zostanie on rozebrany a w to miejsce zostaną wybudowane nowe bloki mieszkalne.” [22]

 5 lutego 1959 r. PPRN podjęło uchwałę o przeznaczeniu do rozbiórki budynku ratusza i zagospodarowaniu placu Wolności. Postanowiono odstąpić od projektowanej odbudowy, ponieważ oceniono, że nie uda się uzyskać „odpowiedniej” ilości mieszkań w stosunku do poniesionych nakładów. Zdecydowano na zabudowę budynkami mieszkalnymi terenu po ratuszu, ograniczonego ulicami Nowotki (obecna ul. Armii Krajowej), Bieruta (obecna ul. Piłsudskiego), Wąską (obecna ul. Zamenhofa) i pl. Wolności (obecny pl. Bolesława Chrobrego). [23]

Zdjęcia powojenne wykonał Bolesław Baranowski, udostępnił Przemysław Urbański. Dziękuję.

Mirosław Żłobiński

Pierwodruk: „Św. Katarzyna” 2016 nr 3 s. 12-14

[1] Trojak B.: Góra: studium historyczne miasta, [w:] Kononowicz W., Niemczyk E., Trojak B.: Studium historyczno-urbanistyczno-konserwatorskie miasta Góry, Wrocław 1983 s. 10 (maszynopis w posiadaniu UMiGG)

[2] Trojak, op.cit., s. 17

[3] Trojak, op.cit., s. 22

[4] Trojak, op.cit., s. 28

[5] Ziołecki B., s. 140-1141. Wg Trojak (op.cit., s. 40) budowę rozpoczęto w 1859 r.

[6] APW: SP Góra Śląska 326 s. 32-33 (pismo z 2 sierpnia 1945 r.)

[7] Góra Śląska. Wnioski konserwatorskie (z listopada 1958 r.). Oprac. Edmund Małachowicz i Jerzy Hauser, s. 2-3 (kserokopia maszynopisu w posiadaniu Autora)

[8] APW: PMRN Góra Śląska 24 s. 26-28 („Plan uporządkowania, odgruzowania i zagospodarowania terenów miasta Góry Śl.”)

[9] ibidem, s. 90

[10] Informacja Stanisławy Żłobińskiej.

[11] APW: PPRN Góra Śląska 297 s. 39

[12] APW: PPRN Góra Śląska 297 s. 43-55; cytat ze s. 45

[13] APL: PMRN Góra Śląska 6 s. 22

[14] APL: PMRN Góra Śląska 6 s. 23

[15] APW: PPRN Góra Śląska 307 s. 7-8

[16] APL: PMRN Góra Śląska 6 s. 30

[17] APL: PMRN Góra Śląska 6 s. 31

[18] APW: PPRN Góra Śląska 12 s. 171-182

[19] APW: PPRN Góra Śląska 309 s. 161, 172 („Sprawozdanie Powiatowego Zarządu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej z wykonania planu uporządkowania terenów zagruzowanych i rozbiórki na terenie miasta i osiedli powiatu Góra Śl.” z 9 listopada 1957 r., s. 171-172)

[20] APL: KP PZPR Góra Śląska 35 s. 148

[21] APL: KP PZPR Góra Śląska 10 bp

[22] APW: PPRN Góra Śląska 15 s. 56-57, cytat z „Sprawozdania Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z wykonania uchwał PRN i załatwienia interpelacji radnych oraz ważniejszych poczynaniach Prezydium PRN w okresie od ostatniej sesji odbytej w dniu 14 października br.” s. 238

[23] APW: PPRN Góra Śląska 319 s. 169 (uchwała nr 16/59 z 5 lutego 1959 r.)